Czytelnia

Dekoracja architektoniczna

Wojciech Sowa

Dzięki przeprowadzonej analizie odkrywamy, że kompozycja architektoniczna kościoła oparta jest na zasadzie kontrastu, zamierzonej dysharmonii w ramach statycznej struktury mas. W sposób najbardziej widoczny wyraża to odmienność kształtowania zewnętrznej i wewnętrznej strony budowli. Osiągnięto ją przy pomocy dekoracji architektonicznej. Zaprojektowano ją w zgodzie z dwoma kierunkami całej kompozycji kościoła: wertykalnej i horyzontalnej. Na zewnątrz, gdzie czynnikiem dominującym jest struktura ceglanego muru, pewne ożywienie statycznej, masywnej bryły stanowi rząd wysokich, smukłych szkarp. Za jedyny element zdobiący można uznać glify okien obwiedzionych opaską jasnego tynku oraz szeroki fryz u podstawy gzymsu koronującego. Tej surowej, właściwie pozbawionej ozdób elewacji, przeciwstawiano wnętrze kościoła kształtowanego bogatą strukturą dekoracji. Powstała ona przez zastosowanie doryckiego systemu wielkoporządkowego. W zgodzie z podziałem na przęsła, strukturę ścian członuje szkielet z nałożonych pilastrów. Pionową, pilastrową artykulację ścian uzupełniają płytko wycięte wnęki. Pierwotnie wszystkie były zamknięte półkoliście, profilowaną ćwierćwałkiem między dwiema listwami archiwoltą. Górny jej kraniec sięgał architrawu. Obecnie taki repertuar dekoracyjny zachował się tylko w środkowym przęśle apsydy zachodniej i nad wejściem do kaplicy w apsydzie północnej. Nad archiwoltą północnej wnęki apsydy zachodniej znajduje się także mała, uskrzydlona główka. Otaczający wnętrze kościoła pierścień zdwojonych pilastrów o toskańskich głowicach, dźwiga złożone z trzech części belkowanie. Tworzą je: wyznaczony sekwencją podziałów pięcioczłonowy architraw, szeroki fryz tryglifowy oraz wysoki, profilowany gzyms. Smukłe i gładkie pilastry zwieńczone są kapitelami złożonymi z przepaski w formie wałka oraz szyi zaznaczonej ćwierćwałkiem na listwie. Wspierający się na nich architraw składa się z oddzielonych od siebie dwóch listew, na których leży ćwierćwałek podpierający półkę. Dzięki zachowaniu pierwotnego stanu dekoracji w trzech środkowych przęsłach apsydy zachodniej, wiemy, że fryz miał tryglify rozmieszczone na osi pilastrów oraz na osi pół między pilastrami. Zasób motywów dekoracyjnych fryzu powiększają dwie plastyczne maski umieszczone na osi środkowej pary pilastrów.

Mocno rozbudowany gzyms zaczyna się od części podpierającej. Jest to szeroki pas pod tej samej szerokości płytą ozdobioną ząbkowaniami. Część dźwigająca składa się z szerokiej simy pomiędzy wąskimi płytkami. Dekoracją pokryto także sklepienia konch. W strefie pomiędzy wierzchołkami lunet nałożone są kartusze herbowe. Rozmieszczono je promieniście w stosunku do okrągłego otworu pośrodku konchy, obwiedzionego profilowaną opaską. W środkowych parach kartuszy znajdują się hierogramy Chrystusa i Maryi. Znaki herbowe bądź hierogramy w każdym z kartuszy umieszczono w centrum gładkiego, owalnego pola. Otacza je ornament pokrywający płaszczyznę o obrysie tarczy herbowej. Wygięte linie boczne kartusza i jego górnego brzegu, wypiętrzonego w miejscu klejnotu, ukształtowane są z symetrycznego ornamentu okuciowego. W kartuszach konchy wschodniej znajdują się herby: Rola, Nałęcz, Wąż, Jelita; konchy zachodniej: Nałęcz, Pobok, Jelita, Wąż; konchy południowej: Pobók, Bróg- Leszczyc, Odrowąż, Jastrzębiec i konchy północnej: Jastrzębiec, Wąż, Gryf, Poraj.